Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Παπαγεωργίου Αικατερίνη

Στις μέρες μας, με την εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία, τον καταιγισμό της εικόνας, ευνοείται όλο και λιγότερο η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων. Η αξία της λογοτεχνίας όμως είναι αδιαμφισβήτητη, όπως αποδεικνύει η αδιάλειπτη παρουσίας της στο χρόνο και έρευνες σε όλο τον κόσμο. Αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο, όπου στεγάζονται ιδεολογικά σχήματα και αξίες, γεγονός που δίνει στη λογοτεχνία ετερόκλητους ρόλους. Η λογοτεχνία λειτούργησε κατά το 19ο αιώνα ως αντικείμενο εθνικής υπερηφάνειας ή τεκμήριο εθνικής αξίας που πηγάζει από τη Δυτικο-ευρωπαϊκή Αναγέννηση. Αργότερα τα λογοτεχνικά κείμενα μελετήθηκαν σε σχέση με τα κοινωνικο-οικονομικά συμφραζόμενα και την ιστορική περίοδο που γράφτηκαν. Για πολλά χρόνια η παρουσία της λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση είχε χαρακτήρα πρακτικό και χρησιμοθηρικό. Με ανάλογο τρόπο ο περίφημος ηθικοδιδακτισμός υποβάθμιζε τη λογοτεχνία θεαματικά και απροκάλυπτα σε μέσον κι όχι σε αυτοσκοπό. Συνδέθηκε άρρηκτα με το θέμα της γλώσσας, μέχρι που ο Δημαράς διαπιστώνει ότι η ιστορία της λογοτεχνίας είναι η ιστορία της γλώσσας. Δεν είναι ανεξάρτητο το γεγονός, ότι το γλωσσικό ζήτημα απασχόλησε την ελληνική κοινωνία από τις απαρχές του νεοϊδρυθέντος ελληνικού κράτους. Στη σχολική πραγματικότητα χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως μέσο γλωσσικής διδασκαλίας με στόχο να αναπτύξει ο μαθητής σωστότερη γραμματική και σύνταξη και καλύτερες ρητορικές ικανότητες. Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα εμφανίζεται πρωτεϊκά μεταμφιεζόμενο και μετατρέπεται σε «λεξιπενία». Στο σημείο αυτό, η λογοτεχνία μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο. Η παιδική λογοτεχνία μπορεί να διαδραματίσει κατά περίπτωση έναν συμπληρωματικό ρόλο λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό. Η επίδραση των λογοτεχνικών έργων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού (1) θεωρείται πλέον αυτονόητη, παρόλο που η τυχόν θετική ή αρνητική επίδραση ενός συγκεκριμένου βιβλίου πάνω σε ένα συγκεκριμένο παιδί είναι κάτι που δεν εντοπίζεται ούτε αποδεικνύεται εύκολα. Όπως αναφέρει η Μ. Καρπόζηλου(2) , οι πράξεις και οι αντιδράσεις των λογοτεχνικών χαρακτήρων δημιουργούν πρότυπα συμπεριφοράς που υποβοηθούν το παιδί να αντιμετωπίσει δυσκολίες και προβλήματα. Η ταύτιση με τους χαρακτήρες μιας ιστορίας δίνει στο παιδί την ευκαιρία να κατανοήσει τα συναισθήματα άλλων όμοια ή εντελώς διαφορετικά από τα δικά του. Μπορεί ακόμα να βιώσει πλασματικά εναλλακτικές λύσεις σε προβλήματα που το απασχολούν. Παρέχονται συναισθηματικές ευκαιρίες να ξεπεράσει δύσκολες τραυματικές καταστάσεις. Μια καλή ιστορία μπορεί να βοηθήσει το παιδί να ξεκαθαρίσει τα συναισθήματά του, μπορεί να συμβάλει στην αυτοεκτίμησή του. Πέρα από την κατανόηση και αποδοχή των δικών του συναισθημάτων μέσα από τα λογοτεχνικά έργα, έχει επίσης την ευκαιρία να κατανοήσει και τα συναισθήματα των άλλων. Nα αντιληφθεί ότι αισθήματα, όπως η επιθετικότητα, η αρνητική στάση σε γονείς κι αδέρφια, όπως επίσης και οι παρορμητικές ενέργειες που απορρέουν από συναισθήματα και συνήθως δεν υπακούουν στην αυστηρή λογική είναι φυσιολογικές και κοινές αντιδράσεις, που βιώνονται και από συνομήλικούς του. Να αποδεχθεί ίσως ότι ένα άτομο μπορεί να έχει πολλά κι αντιφατικά συναισθήματα απέναντι στο ίδιο πρόσωπο. Εν κατακλείδι, η δυνατότητα μέσα από την πλοκή και τους χαρακτήρες του έργου να παρακολουθήσει το παιδί το ίδιο συμβάν μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες συμβάλλει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας των ατόμων, στην ηθική τους τελείωση και στην ομαλή ένταξη στην κοινωνία. Αν αποδεχτούμε τα αποτελέσματα των ερευνών, το ζήτημα που προβάλλει επιτακτικά είναι η φιλαναγνωσία. Η ανάπτυξη δηλ. της ικανότητας και της διάθεσης για ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων. Και προχωρώντας πιο μακριά, ο όρος ανάγνωση χρησιμοποιείται με τη σύγχρονη έννοια της κατανόησης, που οδηγεί στην εγγραμματοσύνη. Συνεπακόλουθα, η φιλαναγνωσία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα βιώματα του παιδιού στην περίοδο που διδάσκεται ανάγνωση και γραφή, διαδικασίες που για το φυσιολογικό παιδί αρχίζουν και ολοκληρώνονται στα πρώτα σχολικά χρόνια. Μελετητές συμφωνούν, ότι η πρώιμη έκθεση και η επαφή του παιδιού με τη λογοτεχνία συμβάλλει στις μεταγενέστερες επιδόσεις του στον τομέα της γλώσσας και κατ' επέκταση στις ακαδημαϊκές του επιδόσεις. Οι ικανότητες που μπορούν να εξασκηθούν μέσω των παιδικών βιβλίων αφορούν κυρίως τους τομείς της παρατήρησης, της σύγκρισης, της οργάνωσης, της περίληψης, της εφαρμογής και της κριτικής. Παιδιά που στο σχολείο έχουν γνωρίσει τις απολαύσεις και τις δυνατότητες των κειμένων γίνονται κατά κανόνα οι αυριανοί συνειδητοί αναγνώστες, ενώ παιδιά που απλώς έχουν μάθει να διαβάζουν και να γράφουν θα αποτελέσουν κατά πάσα πιθανότητα, τους μελλοντικούς εγγράμματους μεν, αλλά όχι απαραίτητα και αναγνώστες. Για όλους αυτούς τους λόγους η συμβολή του εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση, την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της σχέσης παιδιού και βιβλίου αποκτά μια σπουδαιότητα που υπερβαίνει κατά πολύ τη σημασία της διδασκαλίας της ανάγνωσης και της γραφής και επεκτείνεται στην ενθάρρυνση και ενίσχυση της φιλαναγνωσίας. Έχοντας ως βασικό στόχο τη συγκρότηση ενός επαρκούς αναγνώστη, ο εκπαιδευτικός καλείται να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα και την ευνοϊκή εκείνη ατμόσφαιρα που θα υποβοηθήσει το παιδί να αποκτήσει αρχικά μια θετική και στη συνέχεια μια σωστή και τεκμηριωμένη στάση απέναντι στον έντυπο λόγο. Στη σχολική πραγματικότητα η διδασκαλία της γλώσσας και η επαφή με τη λογοτεχνία στηρίζεται αποκλειστικά σε δύο βοηθήματα: Στο βιβλίο γλωσσικής διδασκαλίας «Η γλώσσα μου», που ισχύει μέχρι σήμερα και στο Ανθολόγιο. Εκτός της ισχύουσας πλέον άποψης, η οποία προαναφέρθηκε, ότι τα λογοτεχνικά έργα προσφέρουν σημαντική βοήθεια στην ταχύτερη εκμάθηση της ανάγνωσης, υπάρχει και η άποψη ότι η διδασκαλία της λογοτεχνίας και η διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής είναι δυο τελείως διαφορετικές διαδικασίες, άρα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστές δραστηριότητες στο αναλυτικό πρόγραμμα. Στο σημείο αυτό, τίθενται ουσιαστικά ερωτήματα. Πώς μπορεί το λογοτεχνικό κείμενο να χωρέσει στο σχολικό πρόγραμμα, χωρίς να αλωθεί από το διδακτισμό, χωρίς να ακρωτηριασθεί από τη λογοκρισία και το πνεύμα του ενισχυμένου εγκυκλοπαιδισμού, που διέπει συχνά το εκπαιδευτικό σύστημα; Πώς επιτυγχάνεται η εξοικείωση των μαθητών με κείμενα παλιότερων περιόδων της ελληνικής γραμματείας, ώστε να τα κατανοούν άμεσα και βιωματικά μέσα από κειμενικά σπαράγματα; Τα λογοτεχνικά κείμενα μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια παρουσιάζονται στο σχολείο ακρωτηριασμένα, (amputation κατά Genette). Στο ίδιο πνεύμα κινούνται τα νέα βιβλία που έρχονται το Σεπτέμβρη στα σχολεία. Γίνονται πλούσιες αναφορές στη λογοτεχνία, αλλά και πάλι αυτή διδάσκεται ως μέσο για την καλλιέργεια της γλώσσας, αποσπασματικά και όχι αυτοτελώς. Για τη λύση του προβλήματος, όπως έχει η σημερινή κατάσταση, προτείνεται: Όταν χρησιμοποιείται το εγχειρίδιο με το λογοτεχνικό απόσπασμα ο δάσκαλος να μπαίνει στην τάξη με το βιβλίο σχεδόν επιδεικτικά και να αφιερώνει χρόνο, ώστε τα παιδιά με τη δική του υποστήριξη να εντάξουν το απόσπασμα του εγχειριδίου στο ολόκληρο έργο ή να διαβαστεί ένα δεύτερο απόσπασμα και ένα τρίτο ως ορθογραφία. Έτσι το εξωσχολικό και το σχολικό βιβλίο να βρίσκονται σε σχέση συμπληρωματικότητας και όχι ανταγωνισμού, μια αρμονική συνύπαρξη να επιτευχθεί ανάμεσά τους. Κρίνεται απαραίτητο φυσικά, ο εμπλουτισμός των σχολικών βιβλιοθηκών με όλα τα λογοτεχνικά βιβλία που αναφέρονται στα σχολικά εγχειρίδια, και όχι μόνο. Επίσης, η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία λογοτεχνικών έργων, ώστε να γίνει ουσιαστική η προσέγγιση των κειμένων στην επίτευξη των στόχων. Σήμερα υπάρχουν σοβαρές προτάσεις και εμπεριστατωμένα προγράμματα (3) για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας, όχι μόνο πειραματικά, αλλά και τεκμηριωμένα που έχουν ήδη κατατεθεί τα θετικά αποτελέσματά τους. Λείπει προφανώς η πολιτική βούληση για μια άλλη οπτική της θέσης της λογοτεχνίας στη σχολική πραγματικότητα και η πρακτική σοβαρότητα στην αντιμετώπισή της, ώστε να συμπορευτούν η θεωρία με την πράξη.
Παπαγεωργίου ΑικατερίνηΥπ. Διδάκτορας Παιδικής Λογοτεχνίας
1. Bakhtin M. 1980. Προβλήματα λογοτεχνίας και αισθητικής . μτφ. Δ.Τζιόβας. Αθήνα: Πλέθρον Κανατσούλη Μ. 2000. Ιδεολογικές διαστάσεις της Παιδικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Τυπωθήτω. Stephens J. 1992. Language and Ideology in Children'sFiction. N.York: Longman.
2. Μ. Καρπόζηλου 1994. Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης
3. α). «ONLY CONNECT- Η διαμόρφωση ευρωπαϊκής συνείδησης μέσα από την Παιδική Λογοτεχνία» με υπεύθυνη καθηγήτρια την κ. Μ. Κανατσούλη
β). «Σκυταλοδρομία της ανάγνωσης» του ΕΚΕΒΙ, και προτάσεις για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο βιβλίο Αποστολίδου Β. & Καπλάνη Β. & Χοντολίδου Ε., 2000. Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω.

Ένας ορισμός της Λογοτεχνίας

Αποσπάσματα από την εναρκτήρια παράδοση του Roland Barthes στην έδρα της Φιλολογικής Σημειολογίας της Λογοτεχνίας (College de France, 7/1/1977)
Ο Barthes επιχειρώντας έναν ορισμό της Λογοτεχνίας, ξεκινάει τη συλλογιστική του υποστηρίζοντας ότι η γλώσσα δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια εξουσία. Φέρνοντας ως παράδειγμα τη δική του γλώσσα λέει :"Στη γαλλική γλώσσα είμαι αναγκασμένος να τοποθετηθώ πρώτα ως υποκείμενο, και ύστερα να εκφέρω την πράξη, που έτσι δε θα είναι πια παρά το κατηγόρημά μου: αυτό που κάνω δεν είναι παρά η συνέπεια και η συνέχιση εκείνου που είμαι. Με τον ίδιο τρόπο, είμαι υποχρεωμένος να διαλέγω πάντα ανάμεσα στο αρσενικό ή στο θηλυκό, το ουδέτερο ή το σύνθετο μου είναι απαγορευμένα.[...] Έτσι, η γλώσσα, από την ίδια τη δομή της εμπεριέχει μια μοιραία σχέση αλλοτρίωσης. Η ομιλία και πολύ περισσότερη η αγόρευση, δεν είναι επικοινωνία, όπως το επαναλαμβάνουν πάρα πολύ συχνά, είναι καθυπόταξη: ολόκληρη η γλώσσα είναι μια γενικευμένη διοίκηση".Στη συνέχεια, αναπτύσσει διάφορα επιχειρήματα για να φτάσει στο εξής συμπέρασμα :"Η γλώσσα, ωε εκδήλωση οποιουδήποτε σημειωτικού συστήματος, δεν είναι ούτε αντιδραστική, ούτε προοδευτική, είναι απλώς φασιστική. Γιατί φασισμός δεν είναι να εμποδίζεις τον άλλο να λέει, είναι να τον αναγκάζεις να λέει". Μπορεί όμως να ξεφύγει κανείς από το φασισμό της γλώσσας; Ιδού η πρόταση του Barthes:"Αν ονομάσουμε ελευθερία, όχι μόνο τη δύναμη να ξεφεύγουμε από την εξουσία, αλλά επίσης και κυρίως τη δύναμη να μην υποτάσσουμε κανένα, τότε δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία παρά μόνο έξω από τη γλώσσα. Δυστυχώς, η ανθρώπινη γλώσσα είναι δίχως εξωτερικό: είναι ένα κλειστό σύστημα. Δεν μπορείς να βγεις από αυτό παρά μόνο με το φυσικώς αδύνατο. [...]Για μας όμως, που δεν είμαστε ούτε ιππότες της πίστης ούτε υπεράνθρωποι, δε μένει - ας μου επιτραπεί η λέξη - παρά να σκαρώσουμε μια κατεργαριά ΜΕ τη γλώσσα, ΣΤΗ γλώσσα. Αυτή τη σωτήρια κατεργαριά, αυτή την επιτήδεια υπεκφυγή, αυτή την υπέροχη απάτη, που μας επιτρέπει να ακούμε την εκτός εξουσίας γλώσσα, σ' όλη την αίγλη μιας διαρκούς επανάστασης του σημειωτικού συστήματος, εγώ την ονομάζω: Λογοτεχνία".
Ολόκληρη η παράδοση βρίσκεται στο βιβλίο του Barthes Μυθολογίες-Μάθημα. Αθήνα 1979, Ράππας.

ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΑΠΌ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ (σχόλια...)

Και κάτι άσχετο (αφού είπαμε ότι μπορούμε να εκφράζουμε και προσωπικές απόψεις αρκεί να είναι σχετικές με λογοτεχνία): διάβασα ένα βιβλίο του Κενζαμπούρο Όε, νομίζοντας ότι είναι σχετικό με την ετερότητα, τελικά δεν ήταν, αλλά μου άρεσε πολύ, ο τίτλος είναι Μια προσωπική υπόθεσηΔεν ξέρω αν αλλάξαμε θέμα, αλλά εγώ νιώθω συχνά "ξένη" μέσα στην τάξη, στη δουλειά μου και στη χώρα που ζω. Αλλά πιο πολύ γι' αυτό το θέμα με άγγιξε και με συγκίνησε βαθιά η ιστορία της Thea Halo για τη μητέρα της, ΟΥΤΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ, εκδόσεις Γκοβόστη. Για όσους το διάβασαν ας σκεφτούν την πορεία προς το θάνατο της Σάνο και της οικογένειάς της και την πορεία των Αλβανών στα σύνορα ή πάλι το όνομα που "χάνει" η Θυμία και τα ονόματα που "χάνουν" οι Αλβανοί σήμερα για να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία, και πολλά ακόμη.

Αναρωτιέμαι μόνο για εκείνο το "λαϊκή λογοτεχνία ποιότητας", ποιος ορίζει τι είναι λαϊκό και τι ποιότητα σε μια εποχή, όταν ο "λαός" έχει άλλα ενδιαφέροντα από γενιά σε γενιά και από εποχή σε εποχή. Πόσο «αντιλαϊκά» και «αντιποιοτικά» είναι αναγνώσματα τύπου Χάρι Πότερ, όταν διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται από εκατομμύρια νέους και όχι μόνο; Μήπως ενώ συζητάμε για τη σωτηρία της Λογοτεχνίας πέφτουμε στο σφάλμα να νομίζουμε πως είμαστε κιόλας οι "σωτήρες" της;

Δεν υπάρχει χρόνος για διάβασμα εκτός μεταπτυχιακών υποχρεώσεων, αλλά του Δημήτρη Μίγγα τα διηγήματα, από το βιβλίο Της Σαλονίκης μοναχά..., ξαναδιαβάζονται γρήγορα κι ευχάριστα.

Διαβάζω το βιβλίο Διακοπές στο Παρίσι του Σωμερσέτ Μωμ και το βρίσκω αρκετά καλό.

Το ελληνικό βιβλίο στην Τουρκία

Ο Άρης Τσοκώνας τιμήθηκε την Πέμπτη 22 Μαρίου 2007 στην Αθήνα με το βραβείο καλύτερης μετάφρασης –από τα ελληνικά σε βαλκανικές γλώσσες και τανάπαλιν– της Ελληνικής Eταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για την δίτομη ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου που επιμελήθηκε. Γεννήθηκε το 1957 στο Φανάρι της Κων/πολης. Ο πατέρας και η μητέρα του ήταν δημοδιδάσκαλοι στα ομογενειακά σχολεία της Πόλης. Η οικογένεια του πατέρα του κατάγονταν από το Δελβινάκι της Ηπείρου. Αποφοίτησε από το δημοτικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής και το Ζωγράφειο Λύκειο. Σπούδασε χημικός μηχανικός στο Πολυτεχνείο Κων/πολης όπου συνέχισε και μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τα παράγωγα της πίσσας. Εργάστηκε ως χημικός μηχανικός στην βιομηχανία χρωμάτων, ασχολήθηκε με το εμπόριο χημικών πρώτων υλών και από το 1992 είναι καθηγητής χημείας στο Ζωγράφειο Λύκειο της Κων/πολης. Η σύζυγός του είναι φιλόλογος, καθηγήτρια του Ζωγραφείου Λυκείου, διδάσκει επίσης και στο τμήμα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Παν/μίου Κων/πολης. Είναι πατέρας δυο ανήλικων αγοριών. Ο Άρης Τσοκώνας από το 2003 μεταφράζει ελληνικά βιβλία στα τουρκικά. Οι μεταφράσεις του είναι οι εξής: Από την απέναντι όχθη του Αιγαίου. Ι και ΙΙ– Ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου, Νενεδάκης Ανδρέας, Οι βουκέφαλοι 1922 Γαβρόγλου Κώστας, Το παρελθόν των επιστημών ως ιστορία Αρχοντώνης Δημήτριος – Οικουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαίος Ότε ήμην παιδίον – Σαμαράκης Αντώνης, Το λάθος Τριβιζάς Ευγένιος, Η τελευταία μαύρη γάτα Δέλτα Πηνελόπη, Παραμύθι χωρίς όνομα Τατσόπουλος Πέτρος, Τιμής ένεκεν Στάθη Πηνελόπη, Σινασός, το διαμάντι της Ανατολής Τριβιζάς Ευγένιος, Τα μαγικά μαξιλάρια Τριβιζάς Ευγένιος, Το σεντούκι με τις πέντε κλειδαριές Τριβιζάς Ευγένιος, Η Χαρά και το Γκουντούν 1 Δημοσιεύουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση που έγραψε για την ελληνική λογοτεχνία στην Τουρκία και πώς επηρεάζεται από τις εκάστοτε σχέσεις των δύο χωρών. Το ελληνικό βιβλίο στην Τουρκία Το ενδιαφέρον για την ελληνική λογοτεχνία στην Τουρκία επηρεάζεται από τις εκάστοτε σχέσεις των δυο χωρών. Τα τελευταία χρόνια, η θερμή συμπαράσταση του ελληνικού λαού κατά τον καταστροφικό σεισμό του 1999 και η στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας από τις ελληνικές κυβερνήσεις, έχουν βελτιώσει αισθητά το κλίμα. Σήμερα, ο μέσος Τούρκος, επιθυμεί να γνωρίσει καλύτερα τους γείτονές του στη αντίπερα όχθη του Αιγαίου και το ενδιαφέρον του αυτό επηρεάζει άμεσα την αγορά του βιβλίου. Δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά δεδομένα, αλλά η αγορά του βιβλίου στην Τουρκία υπολογίζεται γύρω στα 500 εκατομμύρια Ευρώ κι εκδίδονται περίπου 30.000 τίτλοι τον χρόνο. Τα λογοτεχνικά βιβλία όλων των κατηγοριών πρέπει να είναι το 20 – 25 % του συνόλου των εκδόσεων. Υπάρχουν 2.000 εκδοτικοί οίκοι με συνεχή παρουσία στον χώρο, ενώ οι δέκα με δεκαπέντε μεγαλύτεροι απ' αυτούς πραγματοποιούν τις μισές από τις εκδόσεις. Αν και φτηνά σε απόλυτες τιμές, τα βιβλία είναι αρκετά ακριβά για την αγοραστική δύναμη του μέσου πολίτη. Ένα μυθιστόρημα 300 σελίδων, λόγου χάριν, πωλείται προς 7 - 8 Ευρώ. Κάθε βιβλίο εκδίδεται σε 2.000 αντίτυπα και λόγω του μεγάλου αριθμού των νέων εκδόσεων μένει το πολύ ένα μήνα στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων. Ο εκδότης μάλιστα του νομπελίστα Ορχάν Παμούκ, ο “Iletisim”, εκδίδει 1.000 αντίτυπα και μετά αν υπάρξει ζήτηση συνεχίζει με 500 βιβλία στην κάθε νέα έκδοση. Οι γνωστοί και στην Ελλάδα διάσημοι συγγραφείς, όπως Αζίζ Νεσίν, Γιασάρ Κεμάλ και Ορχάν Παμούκ με τις πολλές πωλήσεις και τα ευπώλητα βιβλία της κάθε χρονιάς που υπερβαίνουν τα 500.000 αντίτυπα, αποτελούν τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον γενικό κανόνα: Οι Τούρκοι –όπως και οι Έλληνες– δεν διαβάζουν. Έως το 2006 μεταφράστηκαν στην τουρκική γλώσσα 219 ελληνικά βιβλία, από τα οποία 39 είναι ποίηση, 133 πεζογραφία, 12 παιδική λογοτεχνία και 35 δοκίμια - μελέτες. Το πρώτο από αυτά ήταν «Η πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη το 1943, από τα γερμανικά. Το 1962 ο Nevzat Hatko μετέφρασε από τα ελληνικά «Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου» του Θέμου Κορνάρου. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για το ελληνικό βιβλίο αυξάνεται. Ενώ μέχρι το 1980 δεν είχαν εκδοθεί παρά μόνο τριάντα, μετά το 2000 εκδόθηκαν πάνω από εκατό βιβλία. Οι μισές περίπου μεταφράσεις ελληνικής ποίησης είναι έργα του Γιάννη Ρίτσου (17). Ακολουθούν ο Κων/νος Καβάφης με έξι και ο Γιώργος Σεφέρης με τον Οδυσσέα Ελύτη με τέσσερις ποιητικές συλλογές. Έχουν μεταφραστεί και πεζά έργα των ποιητών, τέσσερα του Σεφέρη κι ένα του Καβάφη. Τα περισσότερα από αυτά (τρία στα τέσσερα) μεταφράστηκαν από τρίτες γλώσσες, κυρίως από τα αγγλικά. Πολλές μεταφράσεις έχουν την υπογραφή του Cevat Capan, κοσμήτορα του φιλοσοφικού τμήματος του πανεπιστημίου Yeditepe και ποιητή. Άλλοι μεταφραστές με μεγάλη παραγωγή είναι ο ποιητής Ozdemir Ince και ο Ηρακλής Μήλλας, οι οποίοι εκτός από τα βιβλία που μετέφρασαν μόνοι τους, μετέφρασαν μαζί και άλλα έξι βιβλία. Στον πεζό λόγο κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Ο γνωστότερος στην Τουρκία Έλληνας συγγραφέας είναι ο Καζαντζάκης. Ο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» εκδόθηκε το 1963 και ακολούθησαν εννέα ακόμη έργα του, που έκαναν αλλεπάλληλες εκδόσεις. Ακόμη και σήμερα βρίσκονται σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία της χώρας. Ακολουθούν ο Σαμαράκης με πέντε και οι Βασίλης Βασιλικός, Μαρία Ιορδανίδου, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Στρατής Μυριβήλης και Στρατής Τσίρκας με τέσσερα βιβλία. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η Διδώ Σωτηρίου, της οποίας έχουν μεταφραστεί επίσης τέσσερα βιβλία. «Τα ματωμένα χώματα» (1970) αγαπήθηκαν όσο κανένα άλλο ελληνικό έργο. Πούλησαν πάνω από εκατό χιλιάδες νόμιμα αντίτυπα, δίχως να είναι δυνατόν να υπολογιστούν οι πειρατικές εκδόσεις. Το 2004 εκδόθηκε μια δίτομη ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου που καλύπτει έργα του 20ου αιώνα. Εκτός από τα γνωστά ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας, οι Τούρκοι αναγνώστες δείχνουν ενδιαφέρον και στα απομνημονεύματα Μικρασιατών προσφύγων και Κων/πολιτών. Στην κατηγορία αυτή κυριαρχεί ο Γιώργος Ανδρεάδης, ο οποίος στα πέντε μεταφρασμένα βιβλία του αναφέρεται στους ελληνόφωνους πληθυσμούς του Πόντου. Από τα βιογραφικά έργα ξεχωρίζουν: «Οι αναμνήσεις μου» του Γεωργίου Ζαρίφη και οι σχολικές εκθέσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου που έγιναν δεκτά με θετικά σχόλια. Το παιδικό κι εφηβικό βιβλίο, έως πρόσφατα ήταν παραμελημένο. Ειδικότερα, δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου πολυτελείς εικονογραφημένες εκδόσεις για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σήμερα, όλο και περισσότεροι εκδότες μπαίνουν στον χώρο και υπάρχουν μεγάλες προοπτικές για το ελληνικό παιδικό βιβλίο. Άξιο αναφοράς είναι επίσης το ότι η πρώτη γλώσσα που μεταφράστηκε «Το παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα είναι τα τουρκικά. Στα μη λογοτεχνικά βιβλία κυριαρχούν οι έρευνες ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου. Έλληνες διανοητές διεθνούς φήμης όπως ο (Κων/πολίτης στην καταγωγή) Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Νίκος Πουλαντζάς μεταφράστηκαν από τα Γαλλικά, ενώ μελέτες που αναφέρονται σε ελληνοτουρκικά θέματα όπως «Η Ελλάδα και ο εξ ανατολών κίνδυνος» του Αλέξη Ηρακλείδη και «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι» του Ηλία Πετρόπουλου μεταφράστηκαν από τα ελληνικά. Τα τελευταία χρόνια, εκτός λίγων εξαιρέσεων, τα λογοτεχνικά έργα μεταφράζονται κατ’ ευθείαν από τα ελληνικά. Οι περισσότεροι μεταφραστές είναι Έλληνες της Πόλης, (Παναγιώτης Αμπατζής, Ηρακλής Μήλλας, Κρίτων Ντίντσμεν, Κώστας Σαρόγλου, Άρης Τσοκώνας) ή απόγονοι προσφύγων από την Ελλάδα, (Nevzat Hatko, Ahmet Angin, Mufide Pekin, Ahmet Yorulmaz). Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί ο Osman Bleda, που αγάπησε τους Έλληνες και την Ελλάδα από τα βιβλία της Διδώς Σωτηρίου κι έμαθε ελληνικά για να μεταφράσει ελληνική λογοτεχνία. Η Τουρκία εναρμονίστηκε με το διεθνές δίκαιο σχετικά αργά και μόλις τα τελευταία δέκα με δέκα πέντε χρόνια κατοχυρώθηκαν δια νόμου τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων. Κατά καιρούς, ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι δεν υπήρξαν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους και το γεγονός αυτό δημιουργεί επιφυλάξεις στους Έλληνες συγγραφείς ως προς την παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων τους. Οι Τούρκοι εκδότες μπορούν να αποκτήσουν τα δικαιώματα ενός ξένου βιβλίου με ένα απλό τηλεφώνημα στον πράκτορα του συγγραφέα του. Πολλές φορές τους αποθαρρύνουν οι χρονοβόρες διαδικασίες και τους εκνευρίζει η αντιμετώπισή τους με καχυποψία, έτσι αποφεύγουν την έκδοση ελληνικών βιβλίων. Η δημιουργία ενός φορέα που θα θεσμοθετήσει τις διαδικασίες και θα κατοχυρώσει ταυτόχρονα τους συγγραφείς, θα συμβάλει στην αύξηση του ήδη υπάρχοντος ενδιαφέροντος για ελληνικά βιβλία στην Τουρκία. Είναι μάλιστα πιθανό να συντελέσει και στην αύξηση των μεταφράσεων τους σε όλον τον κόσμο.
Άρης Τσάκωνας
Μεταφραστής

Λογοτεχνικά βραβεία

Τετάρτη 25 Απριλίου, στις επτά το βράδυ, άρχισε η τελετή της απονομής των λογοτεχνικών βραβείων του περιοδικού Διαβάζω, στο Νέο Μουσείο Μπενάκη, που ξανάρχισε να μοιράζει βραβεία ύστερα από μια μικρή ανάπαυλα. Πολύς ο κόσμος κι ο χορηγός Dewars πρόσφερε αφειδώς ουίσκι έχοντας υπόψη ότι ο κόσμος του βιβλίου εκτός από να διαβάζει το τσούζει και αρκετά. Ο δημοσιογράφος Σταύρος Θεοδωράκης παρουσίασε τη βραδυά ανακοινώνοντας τις υποψηφιότητες και καλώντας επί σκηνής ανθρώπους των γραμμάτων να δώσουν τα βραβεία τα οποία δόθηκαν κατά κατηγορία ως εξής: ΠΟΙΗΣΗΣ στην Θεώνη Κοτίνη για την ποιητική της συλλογή Ανίδεοι πάλι, εκδόσεις Πλανόδιον. ΔΟΚΙΜΙΟΥ στην Τζίνα Πολίτη για τη συλλογή δοκιμίων Περί αμαρτίας, πάθους, βλέμματος και άλλων τινών: Δοκίμια, εκδόσεις Άγρα. ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ στους Μένη Κουμανταρέα για τα διηγήματα Η γυναίκα που πετάει, εκδόσεις Κέδρος και στον Αργύρη Χιόνη για τη συλλογή Όντα και μη όντα, εκδόσεις Γαβριηλίδης. ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ στον Αντώνη Σουρούνη για το Μονοπάτι στη θάλασσα, εκδόσεις Καστανιώτη. ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΖΟΜΕΝΟΥ στη Λένα Κιτσοπούλου για το μυθιστόρημα Νυχτερίδες, εκδόσεις Κέδρος. Στα Βραβεία Λογοτεχνικών βιβλίων για παιδιά βραβεύτηκε η Μαρία Παπαγιάννη για το Ως δια μαγείας, εκδόσεις Πατάκη (για μεγάλα παιδιά) και οι Χρήστος Μπουλώτης, Φωτεινή Στεφανίδη για το Η κυρία Μίνα και η άνοιξη, εκδόσεις Λιβάνη (εικονογραφημένο βιβλίου). Στη δεξίωση, που ακολούθησε στο αίθριο του Μουσείου, με συνοδεία μουσικής και performance, δημοσιογράφοι, συγγραφείς και αναγνώστες αντάλλαξαν γνώμες. Εντύπωση έκανε η διπλή ως τώρα βράβευση του Αντώνη Σουρούνη από το περιοδικό Να ένα μήλο και το Διαβάζω. Πέρα από την αναγνωρισμένη αξία του συγγραφέα και του έργου του οι νεότεροι συγγραφείς συνειδητοποιούσαν ότι έχουν πολλά χρόνια μπροστά τους για να πάρουν κι εκείνοι ένα βραβείο. Οι περισσότεροι πάντως ικανοποιήθηκαν από την επιλογή της πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως Λένας Κιτσοπούλου, η οποία, με το ίδιο βιβλίο αν υπαγόταν στην κατηγορία Μυθιστορήματος μπορεί και να μην ανταγωνιζόταν τις «παλιές σταθερές αξίες». Απομένουν κι άλλα δύο βραβεία να δοθούν φέτος. Το περιοδικό (δε)κατα θα απονείμει βραβείο καλύτερου ελληνικού και ξένου μυθιστορήματος 2006 ενώ τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία «χρωστάνε» και τη χρονιά του 2005!!
----------------
Απονομή βραβείων The Athens Prize for Literature 2007
Δόθηκαν χθες βράδυ, 14 Μαίου 2007 τα βραβεία The Athens Prize for Literature για το καλύτερο ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα 2006 που θέσπισε το λογοτεχνικό περιοδικό (δε) κατα με χορηγό την Mont Blanc. Η τελετή απονομής έγινε στην Στοά Σπηρομήλιου, στο κτίριο Άττικα, ίσως το πιο κομψό και όμορφο κτίσμα στην καρδιά της Αθήνας.
Την παρουσίαση, σε άψογα και καθαρά ελληνικά, έκανε η δημοσιογράφος Μαρία Χούκλη, βιβλιόφιλη και ευαίσθητη σε πολιτιστικά θέματα. Ο συντονιστής της επιτροπής για το ξένο μυθιστόρημα, Θεόδωρος Γρηγοριάδης είπε ότι η Επιτροπή για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα του βραβείου The Athens Prize for Literature του περιοδικού (δε) κατα αποτελείται από τους συγγραφείς Κώστα Ακρίβο, Θεόδωρο Γρηγοριάδη, Σοφία Νικολαίδου, Έρση Σωτηροπούλου και Ηλία Μαγκλίνη. Τους δόθηκαν σαρανταπέντε βιβλία, που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά το 2006. Σε πρώτη φάση καταλήξανε σε μία μεγάλη λίστα με εικοσιτέσσερα βιβλία και στην συνέχεια, ύστερα από πολλές συζητήσεις, στην μικρή λίστα που παρουσιαζόταν εκείνο το βράδυ. Βασική τους αρχή ήταν να ψηφίσουνε μυθιστορήματα που θεωρήσανε σημαντικά και όχι συγγραφείς που –ενδεχομένως- το όνομά τους θα βάραινε στην τελική απόφαση.
Το βραβείο για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα δόθηκε στον Πιέρ Ασουλίν, Το ξενοδοχείο Lutetia (εκδόσεις Πόλις Μτφ. Σπύρος Παντελάκης). Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης αναφέρθηκε σύντομα στο βιβλίο ως εξής:
«Το μεγαλοπρεπές παρισινό ξενοδοχείο Lutetia, το πρώτο ξενοδοχείο τεχνοτροπίας art-deco, χτισμένο το 1910 στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα, είναι ο αφηγηματικός χώρος του μυθιστορήματος του Pierre Assoulin, κριτικού της λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφου. Ο βασικός του αφηγητής, ο Έντουαρντ Κίφερ, υπεύθυνος ασφαλείας του ξενοδοχείου, με την διεισδυτική ματιά του παρατηρεί και καταγράφει πρόσωπα και γεγονότα την κρίσιμη περίοδο της γαλλικής ιστορίας από το 1938 έως το 1945, μια περίοδο που περιλαμβάνει τα χρόνια του μεσοπολέμου, τα δύσκολα χρόνια της γερμανικής κατοχής, τις ταπεινώσεις του γαλλικού λαού και την επιστροφή των επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η μαστοριά του Assoulin έγκειται στο γεγονός ότι ο ήρωάς του ουδέποτε εξέρχεται του ξενοδοχείου, καθιστώντας το συμβολικό τόπο διεξαγωγής της ιστορίας της Γαλλίας και πεδίο συνειδησιακών συγκρούσεων. Σαν μια όπερα ή μια παράσταση σε τρεις πράξεις, με διαφορετική γλώσσα και δράση κάθε φορά το Ξενοδοχείο Lutetia είναι ένα ιδιοφυές μυθιστόρημα, ένα συγκλονιστικό χρονικό και μια πρωτότυπη βιογραφία του ίδιου του ξενοδοχείου. Γι’ αυτό και αξίζει αληθινά το βραβείο του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος που διαβάσαμε το 2006»
Το βραβείο των 5.000 ευρώ και μία συλλεκτική πένα της Mont Blanc δήθηκε από τον διευθυντή της εταιρείας Τίμο Τζάννε στον ίδιο τον συγγραφέα Πιέρ Ασουλίν που ήταν παρών στην εκδήλωση. Ο Ασουλίν, συγγραφέας και κριτικός στην εφημερίδα Le Monde, έδειχνε ξαφνιασμένος από την ελληνική βράβευση, με δεδομένο ότι το βιβλίο του στη Γαλλία, γνώρισε τεράστια επιτυχία. Του άρεσε η ελληνική έκδοση και στη συνέχεια διάβασε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του.
Ο Θανάσης Βαλτινός ανακοίνωσε το βραβείο για το καλύτερο ελληνικό μυθιστόρημα 2006 που δόθηκε στην Δήμητρα Κολλιάκου για το μυθιστόρημά της «Θερμοκρασία δωματίου» (εκδόσεις Πατάκη).
Η Δήμητρα Κολλιάκου γεννήθηκε το 1968 στην Αθήνα. Σπούδασε κλασική φιλολογία και θεωρητική γλωσσολογία στην Αθήνα και στο Eδιμβούργο, και είναι επίκουρος καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Newcastle.
Το βραβείο παρέλαβε η νεαρή συγγραφέας (από δίπλα ενθουσιασμένη η μικρή κόρη της) και συγκινημένη τόνισε ότι δεν το περίμενε να βραβευτεί. Άλλωστε ήταν το δεύτερο βιβλίο της. Αυτό ίσως αποτέλεσε και την έκπληξη της βραδυάς και πολύς κόσμος -ανακουφισμένος- σχολίαζε θετικά το γεγονός ότι βραβευόταν επιτέλους ένα μυθιστόρημα που ξέφευγε από τα δεδομένα των προβλέψεων.
Η δική μας επιβράβευση έγινε την στιγμή που η Μαρία Χούκλη, καθώς καλούσε στο βήμα τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη, τον ευχαριστούσε για την συνεργασία του με την Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών, της πόλης «απ’ όπου κατάγομαι», τόνισε.

Θ.Γ

ΓΙΑ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (από όλους μας...) links

κείμενα σε εφημερίδες-links
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_21_22/04/2007_188288

http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=27/04/2007&id=27334108

http://www.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=27/04/2007&id=42143388

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_29/04/2007_225024#topup

http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=15044&m=S01&aa=3

http://www.enet.gr/online/online_text/c=113,id=66872860

άρθρο του Νάσου Βαγενά
http://www.focusmag.gr/id/view-user-article.rx?oid=233750

Κάτι σχετικό με την ετερότητα: άρχισα να διαβάζω το βιβλίο της Julia Kristeva "Ξένοι μέσα στον εαυτό μας", δεν είναι λογοτεχνικό, αλλά είναι πολύ ενδιαφέρον και απόλυτα σχετικό με το θέμα μας (αν και απ΄ό,τι κατάλαβα αλλάξαμε θέμα...). Η παρακάτω διεύθυνση περιέχει μία παρουσίαση και κριτική του βιβλίου για όποιον ενδιαφέρεται...
http://www.protoporia.gr/protoporia/product.asp?sku=218108&mscssid=1K6LUCQ3MFPE8HHEP8LS124F0QF2CC09

Ενας βραβευμένος συγγραφέας σχολιάζει την κυοφορία και τη γέννηση ενός βιβλίου του. Θέμα προς συζήτηση... Το βρίσκω ενδιαφέρον...
http://www.tanea.gr//Article.aspx?d=20070502&nid=4634481

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_417298_25/02/2007_216879


Ξεκινά και η Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, από 17 έως τις 20 Μαϊου, η ιστοσελίδα: www.thessalonikibookfair.com

Ταμπούκι: Γιατί γράφουμε
http://www.enet.gr/online/online_hprint?q=%F4%E1%EC%F0%EF%FD%EA%E9&a=&id=50663580

Στα σημερινά ΝΕΑ έχει ένα άρθρο ο Γκαζμέντ Καπλάνι για βιβλιοκλάστες, βιβλιομανείς, βιβλιόφιλους. Η αναφορά στη βιβλιοθήκη του Έκο έχει τι σημασία της.
http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=20070519&nid=4768994

Το site για το ελληνικό bookcrossing έχει ερευνητικό ενδιαφέρον
http://www.greekbc.gr


Κική Δημουλά: η ποιήτρια που έκλεισε έναν δρόμο
http://www.agelioforos.gr/archive/article.asp?date=5/14/2007&page=42

Προσθέτω στην ανοικτή συζήτηση περί ετερότητας την άποψη της Λένας Διβάνη
http://www.vimaideon.gr//Article.aspx?d=20070504&nid=4640297

Μία ενδιαφέρουσα έρευνα του ΕΚΕΒΙ για το προφίλ των αναγνωστών-καταναλωτών:
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_20/05/2007_227319

Μια παλιά, αλλά ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Νάσου Βαγενά
http://kapodistriako.uoa.gr/stories/077_in_01/index.php?m=2

Καθώς έγραφα, καταλάβαινα ότι κάτι συμβαίνει. Ότι το βιβλίο ή θα ήταν ένα τίποτα ή θα ήταν κάτι πιο μεγάλο από μένα που δεν μπορώ να το συλλάβω», λέει ο Αντώνης Σουρούνης, που κέρδισε σε έναν μήνα δύο βραβεία μυθιστορήματος
http://www.tanea.gr//Article.aspx?d=20070502&nid=4634501

Τελικά αναρωτιέμαι αν ισχύει το "τερπόν μετά του ωφελίμου" σχετικά με την ανάγνωση των κόμικς. Συμφωνείτε με την άποψη του Γ. Μπότσου ότι:" μπορούν να λειτουργήσουν τα κόμικ στην εκπαίδευση φρέσκα και στη δικιά τους γλώσσα.";
http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_27_01/04/2007_186429