Το ελληνικό βιβλίο στην Τουρκία

Ο Άρης Τσοκώνας τιμήθηκε την Πέμπτη 22 Μαρίου 2007 στην Αθήνα με το βραβείο καλύτερης μετάφρασης –από τα ελληνικά σε βαλκανικές γλώσσες και τανάπαλιν– της Ελληνικής Eταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας για την δίτομη ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου που επιμελήθηκε. Γεννήθηκε το 1957 στο Φανάρι της Κων/πολης. Ο πατέρας και η μητέρα του ήταν δημοδιδάσκαλοι στα ομογενειακά σχολεία της Πόλης. Η οικογένεια του πατέρα του κατάγονταν από το Δελβινάκι της Ηπείρου. Αποφοίτησε από το δημοτικό της Μεγάλης του Γένους Σχολής και το Ζωγράφειο Λύκειο. Σπούδασε χημικός μηχανικός στο Πολυτεχνείο Κων/πολης όπου συνέχισε και μεταπτυχιακές σπουδές με θέμα τα παράγωγα της πίσσας. Εργάστηκε ως χημικός μηχανικός στην βιομηχανία χρωμάτων, ασχολήθηκε με το εμπόριο χημικών πρώτων υλών και από το 1992 είναι καθηγητής χημείας στο Ζωγράφειο Λύκειο της Κων/πολης. Η σύζυγός του είναι φιλόλογος, καθηγήτρια του Ζωγραφείου Λυκείου, διδάσκει επίσης και στο τμήμα Νεοελληνικής Φιλολογίας του Παν/μίου Κων/πολης. Είναι πατέρας δυο ανήλικων αγοριών. Ο Άρης Τσοκώνας από το 2003 μεταφράζει ελληνικά βιβλία στα τουρκικά. Οι μεταφράσεις του είναι οι εξής: Από την απέναντι όχθη του Αιγαίου. Ι και ΙΙ– Ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου, Νενεδάκης Ανδρέας, Οι βουκέφαλοι 1922 Γαβρόγλου Κώστας, Το παρελθόν των επιστημών ως ιστορία Αρχοντώνης Δημήτριος – Οικουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαίος Ότε ήμην παιδίον – Σαμαράκης Αντώνης, Το λάθος Τριβιζάς Ευγένιος, Η τελευταία μαύρη γάτα Δέλτα Πηνελόπη, Παραμύθι χωρίς όνομα Τατσόπουλος Πέτρος, Τιμής ένεκεν Στάθη Πηνελόπη, Σινασός, το διαμάντι της Ανατολής Τριβιζάς Ευγένιος, Τα μαγικά μαξιλάρια Τριβιζάς Ευγένιος, Το σεντούκι με τις πέντε κλειδαριές Τριβιζάς Ευγένιος, Η Χαρά και το Γκουντούν 1 Δημοσιεύουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα εισήγηση που έγραψε για την ελληνική λογοτεχνία στην Τουρκία και πώς επηρεάζεται από τις εκάστοτε σχέσεις των δύο χωρών. Το ελληνικό βιβλίο στην Τουρκία Το ενδιαφέρον για την ελληνική λογοτεχνία στην Τουρκία επηρεάζεται από τις εκάστοτε σχέσεις των δυο χωρών. Τα τελευταία χρόνια, η θερμή συμπαράσταση του ελληνικού λαού κατά τον καταστροφικό σεισμό του 1999 και η στήριξη της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας από τις ελληνικές κυβερνήσεις, έχουν βελτιώσει αισθητά το κλίμα. Σήμερα, ο μέσος Τούρκος, επιθυμεί να γνωρίσει καλύτερα τους γείτονές του στη αντίπερα όχθη του Αιγαίου και το ενδιαφέρον του αυτό επηρεάζει άμεσα την αγορά του βιβλίου. Δεν υπάρχουν επίσημα στατιστικά δεδομένα, αλλά η αγορά του βιβλίου στην Τουρκία υπολογίζεται γύρω στα 500 εκατομμύρια Ευρώ κι εκδίδονται περίπου 30.000 τίτλοι τον χρόνο. Τα λογοτεχνικά βιβλία όλων των κατηγοριών πρέπει να είναι το 20 – 25 % του συνόλου των εκδόσεων. Υπάρχουν 2.000 εκδοτικοί οίκοι με συνεχή παρουσία στον χώρο, ενώ οι δέκα με δεκαπέντε μεγαλύτεροι απ' αυτούς πραγματοποιούν τις μισές από τις εκδόσεις. Αν και φτηνά σε απόλυτες τιμές, τα βιβλία είναι αρκετά ακριβά για την αγοραστική δύναμη του μέσου πολίτη. Ένα μυθιστόρημα 300 σελίδων, λόγου χάριν, πωλείται προς 7 - 8 Ευρώ. Κάθε βιβλίο εκδίδεται σε 2.000 αντίτυπα και λόγω του μεγάλου αριθμού των νέων εκδόσεων μένει το πολύ ένα μήνα στις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων. Ο εκδότης μάλιστα του νομπελίστα Ορχάν Παμούκ, ο “Iletisim”, εκδίδει 1.000 αντίτυπα και μετά αν υπάρξει ζήτηση συνεχίζει με 500 βιβλία στην κάθε νέα έκδοση. Οι γνωστοί και στην Ελλάδα διάσημοι συγγραφείς, όπως Αζίζ Νεσίν, Γιασάρ Κεμάλ και Ορχάν Παμούκ με τις πολλές πωλήσεις και τα ευπώλητα βιβλία της κάθε χρονιάς που υπερβαίνουν τα 500.000 αντίτυπα, αποτελούν τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον γενικό κανόνα: Οι Τούρκοι –όπως και οι Έλληνες– δεν διαβάζουν. Έως το 2006 μεταφράστηκαν στην τουρκική γλώσσα 219 ελληνικά βιβλία, από τα οποία 39 είναι ποίηση, 133 πεζογραφία, 12 παιδική λογοτεχνία και 35 δοκίμια - μελέτες. Το πρώτο από αυτά ήταν «Η πάπισσα Ιωάννα» του Εμμανουήλ Ροΐδη το 1943, από τα γερμανικά. Το 1962 ο Nevzat Hatko μετέφρασε από τα ελληνικά «Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου» του Θέμου Κορνάρου. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον για το ελληνικό βιβλίο αυξάνεται. Ενώ μέχρι το 1980 δεν είχαν εκδοθεί παρά μόνο τριάντα, μετά το 2000 εκδόθηκαν πάνω από εκατό βιβλία. Οι μισές περίπου μεταφράσεις ελληνικής ποίησης είναι έργα του Γιάννη Ρίτσου (17). Ακολουθούν ο Κων/νος Καβάφης με έξι και ο Γιώργος Σεφέρης με τον Οδυσσέα Ελύτη με τέσσερις ποιητικές συλλογές. Έχουν μεταφραστεί και πεζά έργα των ποιητών, τέσσερα του Σεφέρη κι ένα του Καβάφη. Τα περισσότερα από αυτά (τρία στα τέσσερα) μεταφράστηκαν από τρίτες γλώσσες, κυρίως από τα αγγλικά. Πολλές μεταφράσεις έχουν την υπογραφή του Cevat Capan, κοσμήτορα του φιλοσοφικού τμήματος του πανεπιστημίου Yeditepe και ποιητή. Άλλοι μεταφραστές με μεγάλη παραγωγή είναι ο ποιητής Ozdemir Ince και ο Ηρακλής Μήλλας, οι οποίοι εκτός από τα βιβλία που μετέφρασαν μόνοι τους, μετέφρασαν μαζί και άλλα έξι βιβλία. Στον πεζό λόγο κυριαρχεί το μυθιστόρημα. Ο γνωστότερος στην Τουρκία Έλληνας συγγραφέας είναι ο Καζαντζάκης. Ο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» εκδόθηκε το 1963 και ακολούθησαν εννέα ακόμη έργα του, που έκαναν αλλεπάλληλες εκδόσεις. Ακόμη και σήμερα βρίσκονται σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία της χώρας. Ακολουθούν ο Σαμαράκης με πέντε και οι Βασίλης Βασιλικός, Μαρία Ιορδανίδου, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Στρατής Μυριβήλης και Στρατής Τσίρκας με τέσσερα βιβλία. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει η Διδώ Σωτηρίου, της οποίας έχουν μεταφραστεί επίσης τέσσερα βιβλία. «Τα ματωμένα χώματα» (1970) αγαπήθηκαν όσο κανένα άλλο ελληνικό έργο. Πούλησαν πάνω από εκατό χιλιάδες νόμιμα αντίτυπα, δίχως να είναι δυνατόν να υπολογιστούν οι πειρατικές εκδόσεις. Το 2004 εκδόθηκε μια δίτομη ανθολογία νεοελληνικού πεζού λόγου που καλύπτει έργα του 20ου αιώνα. Εκτός από τα γνωστά ονόματα της ελληνικής λογοτεχνίας, οι Τούρκοι αναγνώστες δείχνουν ενδιαφέρον και στα απομνημονεύματα Μικρασιατών προσφύγων και Κων/πολιτών. Στην κατηγορία αυτή κυριαρχεί ο Γιώργος Ανδρεάδης, ο οποίος στα πέντε μεταφρασμένα βιβλία του αναφέρεται στους ελληνόφωνους πληθυσμούς του Πόντου. Από τα βιογραφικά έργα ξεχωρίζουν: «Οι αναμνήσεις μου» του Γεωργίου Ζαρίφη και οι σχολικές εκθέσεις του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου που έγιναν δεκτά με θετικά σχόλια. Το παιδικό κι εφηβικό βιβλίο, έως πρόσφατα ήταν παραμελημένο. Ειδικότερα, δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου πολυτελείς εικονογραφημένες εκδόσεις για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σήμερα, όλο και περισσότεροι εκδότες μπαίνουν στον χώρο και υπάρχουν μεγάλες προοπτικές για το ελληνικό παιδικό βιβλίο. Άξιο αναφοράς είναι επίσης το ότι η πρώτη γλώσσα που μεταφράστηκε «Το παραμύθι χωρίς όνομα» της Πηνελόπης Δέλτα είναι τα τουρκικά. Στα μη λογοτεχνικά βιβλία κυριαρχούν οι έρευνες ιστορικού και πολιτικού περιεχομένου. Έλληνες διανοητές διεθνούς φήμης όπως ο (Κων/πολίτης στην καταγωγή) Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Νίκος Πουλαντζάς μεταφράστηκαν από τα Γαλλικά, ενώ μελέτες που αναφέρονται σε ελληνοτουρκικά θέματα όπως «Η Ελλάδα και ο εξ ανατολών κίνδυνος» του Αλέξη Ηρακλείδη και «Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι» του Ηλία Πετρόπουλου μεταφράστηκαν από τα ελληνικά. Τα τελευταία χρόνια, εκτός λίγων εξαιρέσεων, τα λογοτεχνικά έργα μεταφράζονται κατ’ ευθείαν από τα ελληνικά. Οι περισσότεροι μεταφραστές είναι Έλληνες της Πόλης, (Παναγιώτης Αμπατζής, Ηρακλής Μήλλας, Κρίτων Ντίντσμεν, Κώστας Σαρόγλου, Άρης Τσοκώνας) ή απόγονοι προσφύγων από την Ελλάδα, (Nevzat Hatko, Ahmet Angin, Mufide Pekin, Ahmet Yorulmaz). Ιδιάζουσα περίπτωση αποτελεί ο Osman Bleda, που αγάπησε τους Έλληνες και την Ελλάδα από τα βιβλία της Διδώς Σωτηρίου κι έμαθε ελληνικά για να μεταφράσει ελληνική λογοτεχνία. Η Τουρκία εναρμονίστηκε με το διεθνές δίκαιο σχετικά αργά και μόλις τα τελευταία δέκα με δέκα πέντε χρόνια κατοχυρώθηκαν δια νόμου τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων. Κατά καιρούς, ορισμένοι εκδοτικοί οίκοι δεν υπήρξαν συνεπείς στις υποχρεώσεις τους και το γεγονός αυτό δημιουργεί επιφυλάξεις στους Έλληνες συγγραφείς ως προς την παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων τους. Οι Τούρκοι εκδότες μπορούν να αποκτήσουν τα δικαιώματα ενός ξένου βιβλίου με ένα απλό τηλεφώνημα στον πράκτορα του συγγραφέα του. Πολλές φορές τους αποθαρρύνουν οι χρονοβόρες διαδικασίες και τους εκνευρίζει η αντιμετώπισή τους με καχυποψία, έτσι αποφεύγουν την έκδοση ελληνικών βιβλίων. Η δημιουργία ενός φορέα που θα θεσμοθετήσει τις διαδικασίες και θα κατοχυρώσει ταυτόχρονα τους συγγραφείς, θα συμβάλει στην αύξηση του ήδη υπάρχοντος ενδιαφέροντος για ελληνικά βιβλία στην Τουρκία. Είναι μάλιστα πιθανό να συντελέσει και στην αύξηση των μεταφράσεων τους σε όλον τον κόσμο.
Άρης Τσάκωνας
Μεταφραστής